Samenstellingen: de Jekyll and Hyde van de Nederlandse taal

De kunst van het aaneenschrijven (en waarom het zó lastig is) 

Nederlandse samenstellingen zijn simpel. Tenminste, in theorie. Twee woorden die samen een nieuwe betekenis krijgen? Plak ze aan elkaar. Klaar. Stoeptegel, communicatiebureau, laptopcomputer – makkelijk zat. Maar dan komt de keiharde realiteit om de hoek kijken. Want Nederlands zou Nederlands niet zijn zonder een arsenaal aan uitzonderingen, subregels en andere voetangels. Tel daar de Engelse invasie bij op (die vrijwel tegengestelde regels hanteert) en je hebt het perfecte recept voor taalchaos. 

AI's gaan eraan onderdoor

Koffiekopje en huisdeur schrijft iedereen nog wel correct. Maar langetermijnplanning? Daar gaat het vaak al mis. En winst-en-verliesrekening laat zelfs taalmodellen zweten. ChatGPT faalde er spectaculair bij. Bij Nederlandse samenstellingen gaan zelfs de nieuwste Amerikaanse taalmodellen nat. Zo vergat Claude de 'n' van toeslagen in kinderopvangtoeslagenaffaire (een monster van een woord, toegegeven). De AI's geven het ruiterlijk toe: “Wij struikelen allemaal over jullie prachtige woordkunst.” Prachtig en verschrikkelijk tegelijk – de perfecte omschrijving van Nederlandse samenstellingen. 

Zelfs leraren worstelen ermee

Je bent trouwens niet alleen, want volgens de universiteit van Leuven worstelen zelfs docenten met de complexiteit van samenstellingen. Geen wonder dat het in het bedrijfsleven meer dan eens fout gaat. En dat is niet best. Want zakelijke teksten vol schrijffouten kosten klanten. Uit onderzoek blijkt namelijk dat driekwart van de Nederlanders minder vertrouwen heeft in organisaties die grammaticaal miskleunen.  

De geheime kracht van samenstellingen

Ondanks alle frustratie zijn Nederlandse samenstellingen eigenlijk briljant. Een geweldig hulpmiddel voor communicatieprofessionals. Ze zijn natuurlijke hashtags, perfecte clickbait, verhalenvertellers in één woord. Smartlappensmid. Museumnachtmerrie. Deze woorden hacken letterlijk onze hersenen door context, emotie én beeld tegelijk te communiceren. Geen enkele andere taal doet dit zo elegant, en ja, soms ook zo verwarrend. 

Survivaltips voor de samenstellingenjungle

• Twijfel je? Schrijf het aaneen. Deze gouden regel redt je in veel gevallen. 

Disclaimer. Ja, je mag woorden eindeloos blijven plakken, maar doe het niet. Gebruik bij meer dan drie delen een koppelteken of schrijf het in losse delen. Bijvoorbeeld klimaatmaatregelen-effectrapportage of nog beter effectrapportage van klimaatmaatregelen. 

• Roep digitale hulp in: de online Van Dale, Woordenlijst.org, Taalunie, Onze Taal.  
• Of wees hip en kies voor duurzaamheid: leer de regels ☺ 

Kortom, Nederlandse samenstellingen zijn een Jekyll and Hyde in woordvorm. Verschrikkelijk frustrerend, maar tegelijk de prachtigste taalcreaties die er bestaan.